Uzm. Dr. Ertan Sarıbaş 2 Mayıs Dünya Astım Günü' nde “Astım”ı anlattı

Havayolu nedir?

Havayolu, yani bronşlar, akciğerler içinde bir ağacın dalları gibi yayılan ve solunan havayı akciğer dokusu içine dağıtmakla görevli kanallardır. Havayollarının iç kısmını mukoza adı verilen ince bir örtü kaplar, bunun altında hücrelerden, kan damarlarından ve salgı bezlerinden oluşan submukoza tabakası yer alır. En dışta da hava yollarını bir kuşak gibi saran kas (adale) tabakası vardır. Havayolları uçlara doğru incelir ve alveoller adı verilen hava keseleri ile sonlanır.

Ataklar dışında çoğu kez hiçbir yakınması olmayan hastada atak sırasında nefes darlığı, öksürük, hışıltılı solunum, güçlükle balgam çıkarma, göğüste sıkışıklık hissi gibi belirtiler vardır ve bu belirtilerin şiddeti hastadan hastaya çok büyük değişiklikler gösterebilir. Ataklar genellikle gece sabaha karşı ortaya çıkar, kendiliğinden veya ilaç kullanarak geriler ve kaybolur ancak yeni bir atakla tekrar ortaya çıkar. Astımın görülme sıklığı, ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yaklaşık olarak % 5-10 kadardır ve gelişmiş ülkelerde oranın daha yüksek olduğu bilinir.

                Astım için risk faktörleri nelerdir?

Astım için risk faktörleri genetik ve çevresel faktörler olmak üzere iki ana grupta ele alınabilir. Genetik faktörlerden en önemlisi alerji varlığıdır. Alerji genetik geçiş gösterir. Bu geçişten sorumlu bazı genler tanımlanmıştır. Çevresel faktörler ise alerjenlere, mesleksel bazı toz ve kimyasal maddelere, sigara dumanına ve hava kirliliğine maruziyet; sık sık viral üst solunum yolu enfeksiyonları geçirmek olarak sıralanabilir. Yapılan çalışmalarda tüm dünyada astıma en sık neden olan alerjenin ev tozu akarları olduğu görülmüş ve bu durumun yaşamın başlangıcında, yani bebeklik döneminde evde yoğun olarak ev tozu akarlarına maruz kalmanın sonucu olduğu anlaşılmıştır. Yine çevresel faktörlerde sigara dumanına maruz kalma son derece önemlidir. Örneğin gebelik döneminde sigara içen annelerin, çocuklarında astım ve diğer solunum sistemi hastalıklarının daha sık görüldüğü saptanmıştır. Sigara aynı zamanda ortamda bulunan alerjenlere karşı duyarlılık gelişmesine sebep olmaktadır.

                Hastalığa ait belirti ve bulgular nelerdir?

                Astım nedeniyle daralmış olan havayollarından geçen hava miktarı azalacaktır. Yani akciğerlere yetersiz hava gidecek ve hasta NEFES DARLIĞI hissedecektir. Daralmış havayollarından güçlükle geçen hava HIŞIRTI'ya (VİZİNG) ve HIRILTILI SOLUNUM'a neden olacaktır. Havayolları sadece kasların kasılmasıyla daralmaz. Aynı zamanda salgı bezlerinin de salgısı artmıştır ve bunlar da havayollarını tıkamaktadır. Bu da ÖKSÜRÜK ve BALGAM ÇIKARTMA şikayetlerine neden olacaktır. Astım, karakteristik olarak ataklar halinde seyreden; nefes darlığı, göğüste sıkışıklık hissi, hışıltılı solunum, öksürük, zor çıkarılan çok koyu, sert ve yapışkan balgam gibi yakınmalara neden olan akciğer hastalığıdır. Hastaların birçoğunda astımla birlikte alerjik rinit (saman nezlesi, alerjik nezle), sinüzit, alerjik konjonktivit (göz alerjisi), egzama gibi hastalık öykülerinin de olduğu saptanır. Yine hastaların atakları ile ilgili özellikler sorgulandığında, bunların çoğu kez gecenin ilerleyen saatlerinde ve sabaha karşı ortaya çıktıkları veya tetikleyen faktörlerle (alerjen, soğuk hava, kirli hava, sigara dumanı) karşılaşma durumunda geliştikleri anlaşılır.

*Ev tozu ve akarları: Halı, yatak, yastık, tüylü oyuncaklar gibi eşyalarda ürerler. Yaşam alanlarından bu tip eşyaların kaldırılması, çarşaf ve nevresim takımlarının en az 50 ºC’de yıkanıp güneşte kurutulması, evin sık sık havalandırılması gerekmektedir.

*Bitki tozları (polenler): Özellikle bahar aylarında bu tür alerjenlerin miktarı artar. Astım hastalarının bu dönemlerde daha dikkatli olmaları, dışarı çıkarken, ilaçlarını yanlarında taşımaları, gerekirse maske kullanmaları önerilir.

*Küf: Duvarlar, giysiler ve deri eşyalarda, nem nedeni ile üreyen mantarlarının sporları solunduğunda astım tetiklenebilir. Eviniz mümkün olduğunca nemli olmamalıdır.

*Hayvan tüyü: Astım hastaları hayvan tüylerine karşı duyarlıdır. Tüylü ev hayvanları edinilmemeli, mümkünse ev dışında tutulmalıdır.

*İnfeksiyonlar: Solunum yolları infeksiyonları (bronşit, grip, nezle), astımlı kişide hava yollarını uyararak astım atağına neden olabilir. Bu nedenle özellikle gribe karşı korunmak üzere grip aşısı yaptırılması önemlidir.

*Hava durumu: Kış ve yaz aylarında görülebilen aşırı sıcak veya soğuklar, sisli hava astımı şiddetlendirebilir. Havanın en sıcak, en soğuk olduğu, sisin çok yoğun bastırdığı saatlerde mümkünse açık havada olunmamalıdır.

*İrritanlar (tahriş ediciler): Sigara dumanı, hava kirliliği, saç spreyleri, parfümler, parfümlü sabun, şampuan veya losyonlar, temizlik maddeleri, keskin kokular ve tütsüler duyarlı olan bronşları tahriş edebilir. Astımlı kişiler, bu tür maddeleri kullanmaktan kaçınmalıdır.

*Egzersiz: Astımın belirleyici özelliği olan nefes darlığı fazla güç harcanan egzersizler yapıldığında sizi zor duruma sokabilir. Astımda önerilen en ideal egzersizler, yüzme ve yogadır.

*Obezite (şişmanlık): Sağlıklı bir şekilde kilo verilmesi astım atak sıklığını azaltmak açısından önemlidir.

*Bazı ilaçlar: Özellikle antihipertansiflerin ve asetilsalisilik asitin astımı tetikleyebileceği bilinmektedir. Sürekli kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzu mutlaka bilgilendirmelisiniz.

*Sülfit içeren içecekler (örn. Kırmızı şarap): Sülfit, hazır meyve suları, şarap, bira ve kurutulmuş meyvelerde bulunur. Astımı tetikleyebilir.

Astım; hastalık çok ilerleyip geri dönüşümsüz safhaya girmediği sürece kolaylıkla kontrol altına alınıp tedavi edilebilen bir hastalıktır. Astım tedavisinde kullanılan ilaçlar temel olarak solunum yoluyla alınır ve bu ilaçlar 2 grupta ele alınabilir. Birinci grupta semptom giderici yani hastayı rahatlatıcı ilaçlar yer alır. Bunlar yine solunum yoluyla kullanılan ilaçlardır ve atak belirtileri ortaya çıktığında hekimin önerdiği şekilde kullanılır. Etkileri 1-2 dakika içerisinde başlar ve hastanın nefes darlığı, hırıltılı solunumu, öksürüğü azalır ya da kaybolur. Semptom giderici ilaçların genellikle hastalığı tedavi etme ya da kontrol altına alma gibi etkileri yoktur.

İkinci grupta ise hastalığı tedavi eden ya da bir başka deyişle kontrol altına alan ilaçlar yer alır. Bunların büyük bir kısmı solunum yoluyla kullanılmakla beraber tablet yada enjektabl bazı ilaçlar da, gerektiğinde bu amaçla kullanılabilir. Hastalığın seyri ve hastanın yaşam kalitesi temel olarak bu ilaçlar ile belirlenmektedir. Düzenli tedavi gören hastaların büyük çoğunluğunda, astım yaşamı olumsuz yönde etkilemez. Ancak eksik ya da düzensiz tedavi veya bilinçsiz ilaç kullanımı, hastalığın giderek ilerlemesine, atak sıklık ve şiddetinin artmasına ve nihayetinde hastanın sürekli ataktaymış gibi nefes darlığı ve diğer şikayetlerle yaşamasına neden olur.