Koronavirüs nedir? Kovid-19 nedir? Belirtileri neler? Virüs nasıl yayılıyor? Korona hava yoluyla bulaşır mı?

Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan Kovid-19, havadan ziyade solunum damlacıkları ile temas yoluyla bulaşıyor. Antibiyotiklerin işe yaramadığı Kovid-19 tedavisinde henüz bir aşı da bulunmuyor. Yüzeylerde birkaç saat veya birkaç güne kadar kalabilen koronavirüsün yayılmasından korumak için 14 maddelik kurala uyum gösterilmesi gerekiyor. Türkiye'de virüsün yayılmasının önlenmesi amacıyla alınan tedbirler, hastalık seyrine göre güncelleniyor. Peki Koronavirüs nedir? Kovid-19 nedir? Belirtileri neler? Virüs nasıl yayılıyor? Korona hava yoluyla bulaşır mı? İşte koronavirüse dair tüm soruların yanıtı.

Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) dünya geneline yayılırken, her ülke virüsle mücadele yöntemlerini geliştirmeye devam ediyor.

Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) 23 Mart 2020 verilerine göre, virüs 190 ülke ve bölgede 334 bin 981 kişide tespit edildi ve bugüne kadar 14 bin 652 can aldı. Virüsün tüm dünyada en çok can aldığı ülkeler başta İtalya olmak üzere Çin, İspanya ve İran oldu. Türkiye'de ise 23 Mart itibarıyla 1529 kişiye tanı konuldu ve 37 kişi yaşamını yitirdi.

Koronavirüs ile mücadele kapsamında alınan tedbirler, bulaş yolları, belirtiler, tanı yöntemleri, aşı ve ilaç çalışmaları, doğru bilenen yanlışlar, maske kullanım esasları ve Türkiye'deki son durum ve hayata geçirilen uygulamalar, DSÖ ve Sağlık Bakanlığının uyarıları sonucu güncellendi.

Buna göre, Kovid-19'a ilişkin merak edilenler ve Türkiye'de yapılan çalışmalar şöyle:

Koronavirüs nedir?

Koronavirüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesi olarak tanımlanıyor. İnsanlarda, birkaç koronavirüsün Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu biliniyor. Son olarak dünya genelinde çok sayıda ülkede ölümlere yol açan koronavirüsün yeni tipi Kovid-19 görüldü ve hala etkinliğini sürdürüyor.

Kovid-19 nedir?

Kovid-19, en son keşfedilen koronavirüsün neden olduğu bulaşıcı hastalık olarak tanımlanıyor. Yeni koronavirüs, ilk olarak Çin'in Vuhan Eyaleti'nde aralık ayının sonlarında ateş, öksürük, nefes darlığı şeklindeki solunum yolu belirtileri gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020'de tanımlandı.

Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında tespit edildi. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere, Hubei eyaletindeki diğer şehirlere, Çin Halk Cumhuriyeti'nin diğer eyaletlerine ve dünyaya yayıldı.

Belirtileri neler?

En yaygın semptomları ateş, yorgunluk ve kuru öksürük. Bazı hastalarda ise ağrı, burun tıkanıklığı, burun akıntısı, boğaz ağrısı veya ishal olabiliyor.

Virüsün bulaştığı kişilerin yaklaşık yüzde 80'i özel tedaviye ihtiyaç duymadan iyileşebiliyor. Kovid-19 bulaşan her 6 kişiden 1'i ağır hastalanıyor ve nefes almakta güçlük çekiyor. Vakaların yüzde 20'si hastane koşullarında tedavi edilebiliyor. Hastalık, genellikle 60 yaş ve üzerindeki kişileri daha fazla etkiliyor.

Virüs, yaşlılar ile yüksek tansiyonu, kalp ve diyabet gibi kronik hastalıkları olanlarda ölümcül sonuçlara yol açabiliyor. Ateş, öksürük ve nefes almakta zorluk çekenlere mutlaka tıbbi destekte bulunulması gerekiyor.

Virüs nasıl yayılıyor?

Hastalık, kişiden kişiye, Kovid-19'lu bir kişi öksürdüğünde veya nefes verdiğinde yayılan küçük damlacıklardan ya da ağızdan bulaşabiliyor. Damlacıklar kişinin etrafındaki nesnelere ve yüzeylere düşüyor. Diğer kişiler bu nesnelere ya da yüzeylere dokunduktan sonra ellerini göz, burun veya ağzına sürdüğünde virüs kendisine bulaşabiliyor.

Virüs hava yoluyla bulaşır mı?

Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalar, Kovid-19'un havadan çok solunum damlacıkları ile bulaştığını gösteriyor.

Antibiyotikler hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde etkili mi?

Antibiyotikler virüs üzerinde etkili değil. Kovid-19'a bir virüs neden olduğundan antibiyotikler işe yaramıyor.

Hastalığı tedavi edecek ya da önleyecek bir ilaç ya da aşı var mı?

Bugüne kadar Kovid-2019'u önlemek veya tedavi etmek için aşı ve spesifik bir antiviral ilaç bulunmuyor. İlaç ve aşı geliştirilmesine yönelik de çalışmalar yürütülüyor ve olası aşılar ve bazı spesifik ilaçlar klinik araştırmalarla test ediliyor.

Korunmak için maske takılmalı mı?

Kovid-19 hastası ya da virüs bulaşan birine bakım veriliyorsa maske takılmalı. Tek kullanımlık yüz maskeleri sadece bir kez kullanılmalı.

Maske nasıl takılıp çıkarılmalı?

Maske sadece sağlık çalışanları, bakım görevlileri ve ateş ve öksürük gibi solunum semptomları olan kişiler tarafından kullanılmalı.

Maskeye dokunmadan önce, eller alkol bazlı bir el ovma veya sabun ve su ile temizlenmeli. Maskede delik olup olmadığı incelenmeli. Maskenin doğru tarafının (renkli kısım) dışarıya baktığından emin olunmalı. Maske yüze yerleştirilmeli, maskenin metal şeridi veya sert kenarı, burnun şekline göre ayarlanmalı.

Maskenin dibi aşağı doğru çekilerek ağız ve çenenin kapatılması sağlanmalı. Kullandıktan sonra maske çıkarılmalı. Maskenin potansiyel olarak bulaş olmuş yüzeylerine dokunmamak için maske yüzden ve kıyafetlerden uzak tutularak kulakların arkasındaki elastik halkalarından çıkarılmalı. Kullanımdan sonra maske kapalı bir kutuya atılmalı.

Maskeye dokunduktan ya da attıktan sonra el hijyeni uygulanmalı.

Virüs yüzeylerde tutunuyor mu?

Kesin olmamakla birlikte Kovid-19'un da diğer koronavirüsler gibi davrandığı öngörülüyor. Yapılan bilimsel çalışmaların ön bilgilerine göre, yüzeylerde birkaç saat veya birkaç güne kadar kalabiliyor. Bu süre, yüzey tipi, ortam sıcaklığı veya nem oranına göre değişiklik gösterebiliyor.

Kovid-19 tanısı nasıl konuluyor?

Yeni tip koronavirüs testi 60-90 dakika içinde kapsamlı sonuç alınmasına olanak tanıyan yerli tanı kitinin yanı sıra 15 dakikada sonuç verebilen hızlı tanı kiti ile belirleniyor.

Basit önlemlerle koronavirüsün yayılmasını engellemek mümkün mü?

Koronavirüsün yayılmasından korumak için 14 maddelik kurala uymak gerekiyor.

14 kural nedir?

1- Ellerinizi su ve sabun ile en az 20 saniye boyunca sık sık yıkayın.

2- Öksürme ve hapşırma sırasında ağzınızı, burnunuzu tek kullanımlık mendille kapayın. Mendil yoksa dirsek içini kullanın.

3- Ellerinizle gözlerinize, ağzınıza ve burnunuza dokunmayın.

4- Soğuk algınlığı belirtileri gösteren kişilerle aranıza en az 3-4 metre mesafe koyun.

5- Yurt dışı seyahatlerinizi iptal edin veya erteleyin.

6- Yurt dışından dönüşte ilk 14 günü evinizde geçirin, ziyaretçi kabul etmeyin.

7- Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın.

8- Kapı kolları, armatürler, lavabolar gibi sık kullanılan yüzeyleri su ve deterjanla her gün temizleyin.

9- Havlu gibi kişisel eşyalarınızı ortak kullanmayın.

10- Kıyafetlerinizi 60-90 derecede normal deterjanla yıkayın.

11- Tokalaşma, sarılma gibi yakın temaslardan kaçının.

12- Güçlü bir bağışıklık sistemi için bol sıvı tüketin, dengeli beslenin ve uyku düzeninize dikkat edin.

13- Soğuk algınlığı belirtileriniz varsa yaşlılarla ve kronik hastalığı bulunanlarla temas etmeyin ve maske takmadan dışarı çıkmayın.

14- Düşmeyen ateş, öksürük ve nefes darlığınız varsa maske takarak bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Doğru bilinen yanlışlar

Uzmanlar, virüsten korunmada bilginin doğru kaynaklardan edinilmesinin önemine işaret ederek, doğru bilinen yanlışlardan kaçınılması gerektiği uyarısında bulunuyor. Uzmanların verdiği bilgiye göre, en sık bilinen doğru bilinen yanlışlar ise şöyle:

"YANLIŞ: Her Kovid-19 enfekte olgu, ağır ve ölümcül seyretmektedir.

DOĞRU: Hastalığın seyrinde yüzde 10-15 oranında ağır solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve çoklu organ yetmezliği görülebilir ve yüzde 2-5 oranında ölümle sonuçlanırken, yüzde 80 oranında hastalık hafif seyretmektedir.

YANLIŞ: Hastalıktan korunmak için maske takmanız yeterlidir.

DOĞRU: Maske, kişiyi virüsü kapmaktan yeterince korumaz. Sadece kişi hasta ise virüsün başkalarına bulaştırılmasına engel olabilir. Hele ki sağlıklı kişilerin toplumda, gündelik hayatta maske takmasına gerek yoktur. Korunmada en önemli yöntem el temizliğidir. Eller mümkün olduğunca temiz tutulmalı ve göz, burun ve ağza götürülmemelidir.

YANLIŞ: El dezenfektanları tüm sorunu çözer.

DOĞRU: Piyasada değişik isimler ile pazarlanan sözde antiseptik, dezenfektan ve mikrop öldürücülerin çoğu elleri iyi bir 'su-sabun temizliğinden' daha çok koruyamayacaktır. Ellerin, sık sık bol sabunlu su ile dikkatle iyice ovularak yıkanması koruyuculuk için yeterli olacaktır. Su ve sabuna ulaşılamayacak durumlarda 70 derece ve üzerinde bir kolonya veya alkol bazlı el dezenfektanı da kullanılabilir.

Sık el temizliği cildi kurutarak egzama gibi hastalıklara neden olabilir. O yüzden eller günde birkaç kere nemlendirici krem ile nemlendirilmelidir.

YANLIŞ: Burnu tuzlu suyla yıkamak, tuzlu suyla gargara yapmak ya da sirke virüsün bulaşıcılığını engeller.

DOĞRU: Bu konuda hiçbir bilimsel veri yoktur. Hatta tuzlu suyun tuz oranı yüksek olursa üst solunum yolu hücrelerine hasar verebilir. Solunum sistemini viral enfeksiyonlardan ya da dış etkenlerden korumada bir kalkan özelliği gösteren, bakteri ve virüslerin solunum hücrelerine tutunmasını engelleyen mukus tabakası da hasar görebilir.

YANLIŞ: Sıcak içecekler içmek virüsü öldürecektir.

DOĞRU: Aşırı sıcak içecekler, ağız-boğaz bölgesini yakıp kavurarak 'koruyucu epitel tabakayı' ve 'önleyici bağışıklık salgılarını' tahrip ettiğinden, faydadan çok zarar verebilir.

YANLIŞ: Enfekte yüzeyleri sadece su ile ya da ıslak mendil ile silmek yeterlidir.

DOĞRU: Yüzeyler, belli oranlarda sulandırılmış (1:100; 1 birim çamaşır suyu, 99 birim su) çamaşır suyu ya da deterjanla temizlenmelidir. Basit deterjanlar da koronavirüsü önlemede çamaşır suyu kadar etkilidir.

YANLIŞ: Sarımsak, soğan yemek koronavirüs enfeksiyonunu önler.

DOĞRU: Sarımsak ve soğan içerdikleri alisin ve kuvarsetin sayesinde antimikrobiyal özellikleri olan sağlıklı gıdalardır ama koronavirüsten koruma gibi bir faydaları bilimsel olarak ortaya konmamıştır.

YANLIŞ: Çok turşu yemek bağışıklık sistemini güçlendirip hastalıktan koruyacaktır.

DOĞRU: Ev yapımı turşuların, içerdikleri probiyotikler sayesinde bağışıklık sistemine bir miktar destek vereceği doğrudur. Ancak aşırı miktarda turşu tüketimi aşırı miktarda tuz tüketimine de neden olarak vücudun sıvı elektrolit dengelerinde değişikliklere ve hipertansiyona sebep olabilir.

YANLIŞ: Kelle paça çorbası bağışıklık sistemi için şarttır.

DOĞRU: Bağışıklık sistemini özel olarak güçlendirdiği gösterilmiş herhangi bir gıda yoktur. Önemli olan sağlıklı ve dengeli beslenme alışkanlığıdır. Virüslerden korunmada bağışıklık sisteminin önemli olduğu doğrudur. Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalarla bağışıklık sistemini güçlendirdiği kanıtlanmış 3 uygulama vardır. Bunlar, dengeli beslenme, yeterli bir uyku ve düzenli fizik egzersiz şeklindedir.

YANLIŞ: Alkolsüz kolonya, el dezenfektanı olarak kullanılabilir.

DOĞRU: Bir sıvının dezenfektan özelliğe sahip olması için minumun yüzde 70 alkol oranına sahip olması gerekir. Uygun el antiseptiği bulunamayan yerlerde yüzde 80-90 arasında alkol içeren her türlü kolonya da el hijyeninde virüsten korunmada kullanılabilir.

YANLIŞ: Havaların ısınması ile virüs ortadan kaybolacak.

DOĞRU: Sıcak havanın virüsü doğrudan öldürmesi gibi bir durum söz konusu değil. Ancak havaların ısınması ile insanlar kapalı ve havasız ortamlarda uzun süre vakit geçirmiyor, evler, iş yerleri daha iyi havalandırılıyor ve böylelikle solunum yoluyla bulaşan virüslerin bulaşma olasılığı azalıyor. İkinci olarak da artan sıcaklık nedeniyle virüs dış ortamda daha kısa süre canlı kalabiliyor.

YANLIŞ: Kovid-19 sadece yaşlı nüfusu etkileyen bir virüstür.

DOĞRU: Kovid-19 erişkin yaştaki tüm bireyleri etkileyebilir. Hastalığı ağır geçirme olasılığı, yaş ilerledikçe artmaktadır. Özellikle 60 yaş üzerindeki bireylerde risk artmakta, 40 yaşın altında binde 2 olan ölüm oranı 80 yaşın üzerine çıkıldığında yüzde 15'e ulaşmaktadır.

YANLIŞ: Kovid-19, laboratuvarda üretilmiş bir virüstür.

DOĞRU: Kovid-19 laboratuvar ortamında hazırlanmış bir virüs değildir ve mikroorganizmaların geçirdikleri doğal basamaklar sonucu topluma yayılmıştır.

Zaten yeni virüslerin neden olacağı salgınların Güneydoğu Asya'dan çıkması tıp çevrelerinde beklenen bir durumdur. Buradaki yoğun insan nüfusu ve çeşitli hayvanların çok sayıda olması, hayvanlar ve insanlar arasında temasın fazla olmasına, bu da virüslerin değişime uğrama riskinin artmasına neden olmaktadır.

YANLIŞ: Kovid-19 için aşı geliştirildi ancak henüz piyasaya sürülmedi.

DOĞRU: Kovid-19 için henüz geliştirilmiş kullanılabilecek bir aşı bulunmamaktadır. Bu alan çok fazla ve hızlı şekilde çalışma yapılmakta olan bir alandır.

Henüz kullanabilecek bir aşı olmamakla birlikte devam eden 30 civarında bilimsel çalışma bulunmaktadır. Ancak bağışıklık sistemi ile koronavirüsler arasındaki karmaşık ilişki çok aydınlatılamamış olduğundan geliştirilecek aşıların ne kadar ve ne süreyle etkili olacağı bilinmemektedir. Etkili bir aşının bir yıldan önce geliştirilmesi beklenmemektedir.

YANLIŞ: Kovid-19 tedavisinde antibiyotik kullanımı gereklidir.

DOĞRU: Kovid-19 bir virüs hastalığı olup antibiyotik kullanımının hastalık seyri üzerine bir etkisi yoktur. Antibiyotikler virüse etki etmez.

YANLIŞ: Kovid-19 evcil hayvanlardan da bulaşabilir.

DOĞRU: Şu ana kadar olan yapılan çalışmalarda evcil hayvanlardan insanlara Kovid-19 geçişi saptanmamıştır.

YANLIŞ: Sosyal medyada 'gizli' adı altında yayılan belgede yer alan yeni tedbir kararları alındı.

DOĞRU: Sosyal medyada 'gizli' başlığı ile yayılan tedbir kararları doğru değildir, gündemde olan ve olacak tedbir kararları ilgili idari birimler tarafından resmi yazılar ile tüm topluma gizli olmadan duyurulmaktadır.

YANLIŞ: Kovid-19 kabuklarıyla yenilebilen yeşillikler ve meyve ile sebzelerde tutunabildiği için meyveler kabukları soyularak yenilmeli, diğerlerinin ise tüketiminden kaçınılmalı.

DOĞRU: Kovid-19 açısından meyve ve sebzeleri kabukları ile yemenin hastalık riskini artırmış olduğuna dair bir veri bulunmamaktadır. Genel temizlik kuralları doğrultusunda meyveler yıkanarak kabukları ile tüketilebilir.

YANLIŞ: Kovid-19'dan korunmak için dışarı çıktıktan sonra kıyafetler de dezenfekte edilmeli.

DOĞRU: Dışarı çıkıldıktan sonra kıyafet dezenfeksiyonu uygulamasının hasta olmayı engelleyici ve rasyonel bir yanı yoktur. Kıyafetlerin her zaman yapıldığı gibi kirlenme durumlarına göre yıkanmaları yeterlidir.

YANLIŞ: Virüsten korunmak mümkün değildir.

DOĞRU: Belirlenen kurallara uyulması durumunda, virüsten korunmak mümkündür. Özellikle olası ya da kesin tanı almış kişilerde, izolasyon kurallarına uyulması, hastalığın yayılmasında ve hasta kişinin yakın çevresi için hastalıktan korunma sağlanmasında çok önemlidir.

YANLIŞ: Cerrahi olarak isimlendirilen ve normal maske diye tanımlanan maskeler, gün içinde kullanıldıktan sonra yıkanarak tekrar kullanılabilir.

DOĞRU: Cerrahi maskelerin kullanım süresi 3-4 saat olup, nemlendiğinde kirlendiğinde değiştirilmeleri gerekir. Maske yıkandığında koruyuculuk işlevini kaybeder.

YANLIŞ: Vücut direncinin artırılması için sağlıklı bireylerin de bir an önce bağışıklık kuvvetlendirici destek ürünleri ve vitamin hapları alması gerekmektedir.

DOĞRU: Sağlıklı bireylerin, ek bir destek ürünü almalarına kesinlikle gerek yoktur. Her bireyin yeterli uyku, dengeli beslenme ve düzenli fizik egzersiz gibi kurallara uyması yeterlidir. Ek bir destek ürünü kullanmak, hastalıktan korunmak için fayda sağlamamaktadır. Sadece vücutlarında vitamin eksikliği olanların dışarıdan bu vitamin veya minerali alması gerekir.

Editör: TE Bilişim