İlk Anayasamız 1876 da yürürlüğe girdi. II. Abdülhamid, tahta anayasayı ilan edeceği sözüyle çıkarılmıştı.
Anayasa taslağını hazırlayan kurulda iki farklı grubun varlığı kendini gösteriyordu. Birinci grupta Mithat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal gibi isimler vardı. İkinci grup ise Tarihçi Ahmet Cevdet paşa, Rüştü Paşa gibi ulemadan oluşuyordu.
Anayasa komisyonu çalışmalarını 20 Kasımda bitirdi ve taslak II: Abdülhamid' e sunuldu. Aradan on gün geçmesine rağmen Yıldız Sarayı'ndan bir ses çıkmıyordu. anlaşıldı ki padişah tasarıya bir madde ekletmek istiyordu. Şöyle ki:
''padişah re'sen bir kimseyi siyasal suçlu ve ya siyasal yönden mahzurlu olduğuna karar verip sürgüne gönderebilir.''
Başta Namık Kemal ve birçok kişi buna karşı çıktı. Mithat Paşa arkadaşlarını yatıştırdı. Önemli olan anayasanın ilanıydı.
23 Aralık 1876 Cumartesi günü top sesleriyle yeni bir rejim, meşrutiyet ilan edildi. Ancak bu 14 Şubat 1878 e kadar sürebildi. II. Abdülhamid Meclisi feshedip birçok kişiyi sürgüne gönderdi. Ne acıdırki bunlar arasında Anayasayı hazırlayanlar arasında olan Mithat Paşa da vardı. Öce sürgüne gönderildi, sonra da idam edildi.
Şimdi bu ilk anayasadan bazı maddelere bir göz atalaım.
Madde 1- Devlet-i Osmaniye ülkesiyle bölünmrz bir bütündür.
Madde 2- Başkent hiçbir ayrıcalığı olmayan İstanbul'dur.
Madde 3- Saltanat-Hilafet hakkı ve makamı Osmanoğulları soyuna ve bunun en büyük evladına aittir.
Madde 5- Padişah tüm anayasal sistemin merkezi ve en üstün gücüdür. İcraatlarından sorumsuzdur.
Madde 7-Padişah yürütme organının başı ve hatta kendisidir. Meclisin ne zaman toplanacağına ne zaman tatil olacağına ve gerektiinde feshine padişah karar verir.
Madde 11- Devletin dini İslamdır.
Madde 12- Basın yasalar çerçevesinde özgürdür.
Madde 18- Devletin resmi dili Türkçedir.
Madde 27- Bakanlar kurulu üyelerini, Sadrazam, Şeyhülislam, Heyeti Ayan-ı padişah seçer, atar ve gerektiğinde azleder.
Madde 28- Bakanlar kurulu sadrazamın başkanlığında iç ve dış olayları gölrüşmek üzere toplanır. Ancak görülmesi padişahın iznini gerektiren husuları öncelikle padişaha bildirmek ve onayını almak zorundadır.
Madde 46- Milletvekilleri yeminle göreve başlar. Yemin metninde padişaha sadakat, vatana sadakattan önce gelir.
Madde 53- Yeni yasa ve anayasa değişikliği padişah onayı alınmadan Meclise getirilemez.
Madde 64- Yasalar din buyruklarına aykırı olamaz.
Madde 106- Sayıştay üyelerini padişah atar.
Bugün 1980 den beri yürürlükte olan ve darbe anayasası diye anılan ancak o günden bu güne kadar pekçok maddesi değiştirilmiş, eklemeler çoğunlukta. Ancak biraraya gelip yeni bir anayasa hazırlamakta uzlaşma sağlayamıyorlar. Görüş farklılıklarının birbirine tamamen aykırı olması nedeniyle sağlanacağı da yok.
Böyle olunca tek taraflı bir anayasa hazırlama ve bunu halk oyuna sunma yönünde hazırlık içinde olanlar sanırım 1876 anayasasınn yukarıda özet olarak sıraladığım maddelerine odlukça sıcak bakacaklardır. Tek yapacakları bir ismin yerine başka bir isim koymak.
