Fagofobi nedir?
Bazı kişiler “yutamıyorum” diye tarif eder; ancak bu yakınma her zaman yutma mekanizmasında yapısal ya da nörolojik bir sorun olduğu anlamına gelmez. Bazı durumlarda belirleyici olan, yutma sırasında “boğulursam” düşüncesinin tetiklediği yoğun kaygı ve bunun sonucunda gelişen kaçınma davranışlarıdır. Bu tablo fagofobi (yutma korkusu) olarak adlandırılır. Fagofobi; geçmişte yaşanan boğulma benzeri bir deneyim, şiddetli bir öksürük atağı veya reflüye bağlı “takılma” hissinin ardından başlayabileceği gibi, kimi zaman belirgin bir tetikleyici olmaksızın da ortaya çıkabilir.
Kaygı arttıkça kişi daha seçici yemeye başlayabilir; bu da “az deneme-az güven” döngüsüyle korkuyu pekiştirebilir.
Peki bu durum disfajiyle aynı mı?
Hayır. Disfaji (yutma güçlüğü), yutmanın ağız ve mide arasındaki geçiş aşamalarından birinde ortaya çıkan işlevsel bozulmalarla ilişkili bir klinik tablodur.
Fagofobi ise yutma sistemi yapısal olarak uygun olsa bile, kaygı nedeniyle yeme-içmenin zorlaşması ve kaçınmanın artmasıyla seyreder. Önemli bir nokta: “Yutamıyorum” şikâyetinde önce tıbbi değerlendirme gerekir; çünkü bazı kişilerde yutma güçlüğü ile kaygı bir arada bulunabilir.
Hangi işaretler fagofobiyi düşündürür?
- Katı gıdalardan kaçınma, “yumuşak” gıdalara yönelme
- Lokmaları aşırı küçültme, öğünlerin belirgin uzaması
- Yeme sırasında sürekli suyla “kontrol etme” ihtiyacı
- Dışarıda yemekten kaçınma, sofrada belirgin gerginlik
- Özellikle hap yutmada yoğun korku ve kaçınma
- Tıbbi tetkikler olağan olsa da şikâyetin sürmesi
Neden önemlidir?
Fagofobi zamanla beslenmeyi kısıtlayabilir; kilo kaybı ve sosyal geri çekilmeye yol açabilir. Hap yutma korkusu ise özellikle kronik hastalığı olan bireylerde ilaç uyumunu olumsuz etkileyebilir. “İlacımı ezip içiyorum” gibi çözümler her ilaç için güvenli değildir; mutlaka hekim ve eczacı görüşü alınmalıdır.
Ne yapılmalı, kimler devreye girer?
En doğru yaklaşım, şikâyeti “tek başına idare etmeye” çalışmak yerine öncelikle doğru değerlendirme ve ekip çalışması ile ilerlemektir. İlk aşamada aile hekimi veya ilgili uzman hekim olası tıbbi nedenleri değerlendirir ve gerekli branşlara yönlendirmeyi planlar. Ayrıca dil ve konuşma terapisti, yutmayı klinik olarak değerlendirir; gerekli görülürse yutmayı ayrıntılı incelemek için VFSS/MBSS veya FEES gibi enstrümantal değerlendirmelerden yararlanılmasına katkı sağlar. Bulgulara göre kişiye uygun güvenli yutma stratejileri ve rehabilitasyon planı belirlenir; birey ve yakınları pratik, uygulanabilir önerilerle bilgilendirilir. Kaygının belirgin olduğu fagofobi olgularında ise, yutmanın fizyolojik güvenliği netleştirildikten sonra süreç klinik psikolog ve psikiyatri uzmanlarının desteğiyle eşgüdüm içinde yürütülür; amaç kişinin yeniden güvenle yiyip içebilmesi ve günlük yaşama rahat katılımıdır.
Unutmayınız:
- “Yutma korkusu naz/kapris değildir.”
- “Her ‘yutamıyorum’ şikâyeti aynı değildir; önce değerlendirme gerekir.”
- “Hapı ezmek her zaman çözüm değildir; bazı ilaçlarda risklidir, hekiminize ve eczacınıza danışınız.”
Son söz:
Yutma; çoğu zaman fark etmeden yaptığımız ama yaşamın merkezinde yer alan bir işlev. Eğer yutma korkusu günlük hayatı etkiliyorsa, bunu ertelemek yerine ilgili uzmanlara başvurmak en güvenli ve en kısa yoldur.
Uzm. Dkt. Harun Ayas
Dil ve Konuşma Terapisti
Not: Bu yazı genel bilgilendirme amacı taşımaktadır. Yutma güçlüğü, beslenme ya da ilaç kullanımıyla ilgili belirtileriniz varsa mutlaka hekiminize, eczacınıza ve dil ve konuşma terapistinize başvurunuz.
Seçilmiş bilimsel kaynaklar
- American Speech-Language-Hearing Association (ASHA). Adult Dysphagia (Practice Portal).
- Royal College of Speech and Language Therapists (RCSLT). Videofluoroscopic evaluation of oropharyngeal swallowing function (VFS): The role of speech and language therapists (Position paper). 2013.
- Nacci A, Ursino F, La Vela R, Matteucci F, Mallardi V, Fattori B. Fiberoptic endoscopic evaluation of swallowing (FEES): proposal for informed consent. Acta Otorhinolaryngol Ital. 2008;28(4):206–211.
- Suraweera C, Hanwella R, de Silva V. Phagophobia: a case report. BMC Research Notes. 2014;7:574.
- Çiyiltepe M, Türkbay T. Phagophobia: a case report. The Turkish Journal of Pediatrics. 2006;48(1):80–84.
